موضوع: <-PostCategory-> جمعه 14 تير 1392برچسب:,

20:20

آثار و فواید روزه

اهمیت روزه

شاید مهمترین عمل در ماه مبارک رمضان که در روایات ما به عنوان ماه میهمانی خداوند متعال معرفی شده است «روزه» باشد، چه اینکه اعمال مختلف در ماه رمضان به دو دسته تقسیم می شوند: اعمال واجب و اعمال مستحب. اعمالی مانند تلاوت قرآن، مناجات و دعا و سایر اعمالی که به خصوص در ماه مبارک رمضان بیان شده است مستحب و البته مهم می ‏باشند و نباید از آن‏ها غفلت کرد، ولکن این مسلّم است که اعمال مستحب در مقایسه با اعمال واجب از اهمیت کمتری برخوردارند، زیرا در صورت انجام ندادن اعمال واجب، انسان مورد مؤاخذه و عقاب الهی قرار خواهد گرفت، ولی در رابطه با اعمال مستحب یا به طور کل مؤاخذه‏ ای در بین نیست و یا اینکه به مراتب آسان ‏تر از مؤاخذه نسبت به اعمال واجب است. پس مهمترین عملی که به خصوص ماه مبارک رمضان مطرح می ‏شود «روزه» است، چه اینکه واجب بوده و ترک آن، هم مجازات دنیایی داشته که همان کفاره و قضا باشد و هم در صورت عدم توبه، مجازات اخروی را در پی خواهد داشت.

علاوه بر این با مراجعه به آیات و روایات اهمیت «روزه» و به خصوص روزه ماه رمضان کاملاً مشخص می‏ شود. در اینجا تنها به این نکته اشاره می ‏کنیم که در روایات متعددی روزه به همراه چهار مورد دیگر پایه‏ های اصلی اسلام معرفی شده ‏اند که این در واقع به این معناست که اگر دین اسلام را همچون ساختمان و بنایی در نظر بگیریم، روزه یکی از ارکان و پایه‏ های آن است و ترک آن به منزله فروریختن یکی از پایه ‏های این ساختمان است و موجب می‏ شود تا این بنا نیز فروریخته و دیگر استوار نباشد. در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است:

 

بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَة 1.

اسلام بر پنج چیز بنا شده است: 1- نماز 2- زکات 3- حج 4- روزه 5- ولایت [ائمه «علیهم‏ السلام»].

 

روزه هدیه الهی

ماه رمضان ماه فضل و رحمت خداوند متعال است و ماه میهمانی او می‏باشد. در خطبه معروف شعبانیه پیامبر اعظم «صلی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله» این ماه را اینگونه معرفی می‏نمایند:

 

أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَكُمْ لِصِيَامِهِ وَ تِلَاوَةِ كِتَابِه‏ 2.

 

ای مردم! همانا ماه خداوند، همراه با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما می‏ آید، این ماه نزد خداوند با فضیلت ‏ترینِ ماه‏ هاست و روزهایش بهترینِ روزها و شب­ هایش بهترین شب­ هاست و ساعات این ماه بهترین ساعات است، این ماه ماهی است که در آن به میهمانی خداوند دعوت شده‏ اید و در این ماه جزو کسانی قرار گرفته‏ اید که خداوند آن‏ها را گرامی می ‏دارد، نفَس ‏های شما در این ماه تسبیح حساب می ‏شود و خوابیدنتان در آن، به عنوان عبادت ثبت می‏ گردد و عمل شما در آن قبول شده و دعای تان مستجاب است، پس با نیت‏ های صادق و قلب‏ های پاک، از خداوند، از پرورگارتان بخواهید تا شما را به روزه گرفتن در این ماه و تلاوت کتابش موفق بدارد. 

از اخلاق انسان‏های کریم به دور است که میهمان خود را در رنج و سختی بیفکنند و به دوش او کارهایی را بگذارند که صرفاً برای او مشقت و زحمت دارد، حال ممکن است، خداوند متعال که هر کریمی به اسم کریم او تأسی و اقتدا نموده است، ماه رمضان را ماه میهمانی قرار دهد و مؤمنین را بوسیله روزه، حتی در گرم ترین روزهای سال صرفاً به رنج و سختی بیندازد تا ایشان به این وسیله بندگی خود را ثابت نمایند؟ هرگز! چنین امری از ساحت خداوند کریمی که بیشترین محبت را نسبت به بندگان مؤمن خود دارد و آن‏ها را در ماه رمضان میهمان خود نموده است به دور است.

پس باید دانست که روزه نیز هدیه‏ ای است الهی که حق تعالی در این میهمانی باشکوه برای بندگان مؤمن خویش در نظر گرفته است و در واقع خداوند مهربان و کریم در ماه رمضان قرار است بوسیله روزه از بندگان خویش پذیرایی نماید.

 

حقیقت روزه

حال که دانستیم روزه تنها کُلفَت و باری بر دوش انسان‏ های مؤمن نیست، بلکه جایزه و هدیه‏ ای است که خداوند متعال بوسیله آن از میهمانانش پذیرایی می‏ نماید، باید بیشتر حقیقت این هدیه گرانبها را بشناسیم و بیشتر شاکر این عطای الهی باشیم.

بسیاری از افراد تصور می ‏کنند که اصل روزه ‏داری، خودداری از خوردن و آشامیدن و چند مورد دیگر است و روزه ‏دار به کسی گفته می‏شود که از این موارد اجتناب نماید و البته شایسته است که فرد روزه ‏دار از آنچه که نزد خداوند متعال زشت و قبیح است، بپرهیزد و به طور کل مواظب اعضا و جوارح خود باشد؛ ولکن با مراجعه به روایات می‏ بینیم که این تصور، تصور صحیحی نیست و در واقع روزه، مجموعه‏ ای است از مواظبت‏ ها که اگر هر کدام از آن‏ها از بین برود اثری را که خداوند برای این مجموعه مواظبت‏ ها معین فرموده است محقق نخواهد شد، البته خودداری از خوردن، آشامیدن و ... موجب می ‏شود تا قضا و کفاره از عهده مکلف برداشته شود، ولی این به معنای این نیست که فرد نزد خداوند نیز روزه‏ دار به حساب ‏آید. در روایتی از امام صادق «علیه ‏السلام» آمده است:

 

إِنَّ الصِّيَامَ لَيْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَحْدَهُ ثُمَّ قَالَ قَالَتْ مَرْيَمُ «إِنِّي نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْماً 3» أَيْ صَوْماً صَمْتاً [وَ فِي نُسْخَةٍ أُخْرَى أَيْ صَمْتاً] فَإِذَا صُمْتُمْ فَاحْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَ لَا تَنَازَعُوا وَ لَا تَحَاسَدُوا قَالَ وَ سَمِعَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) امْرَأَةً تَسُبُّ جَارِيَةً لَهَا وَ هِيَ صَائِمَةٌ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (ص) بِطَعَامٍ فَقَالَ لَهَا كُلِي فَقَالَتْ إِنِّي صَائِمَةٌ فَقَالَ كَيْفَ تَكُونِينَ صَائِمَةً وَ قَدْ سَبَبْتِ جَارِيَتَكِ إِنَّ الصَّوْمَ لَيْسَ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ مِنَ الْحَرَامِ وَ الْقَبِيحِ وَ دَعِ الْمِرَاءَ وَ أَذَى الْخَادِمِ وَ لْيَكُنْ عَلَيْكَ وَقَارُ الصِّيَامِ وَ لَا تَجْعَلْ يَوْمَ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِكَ 4.

 

روزه، تنها خودداری از خوارکی و آشامیدنی نیست؛ سپس حضرت فرمودند: جناب مریم «سلام‏ الله‏ علیها» فرمود: همانا برای خداوند رحمن روزه‏ای را نذر می‏ کنم، یعنی روزه ای که دارای صمت و خاموشی همراه تفکر است نذر می‏ کنم [در نسخه دیگری آمده است: یعنی صمت نذر می‏ کنم] پس زمانی که روزه گرفتید زبان­ هایتان را حفظ کنید و چشم هایتان را به زیر اندازید و با یکدیگر نزاع نکنید و به یکدیگر حسد نورزید، حضرت ادامه دادند: پیامبر خدا «صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله» شنیدند که زنی به کنیزش ناسزا می ‏گوید و حال آنکه آن زن روزه ‏دار بود، پیامبر خدا «صلی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله» غذایی را خواستند و به آن زن فرمودند: [از این غذا] بخور! زن گفت: من روزه ‏دار هستم، حضرت پاسخ دادند: چه طور روزه‏ دار هستی و حال آنکه کنیزت را ناسزا گفتی؟ همانا روزه، خودداری از خوراکی و آشامیدنی نیست. امام صادق «علیه‏ السلام» فرمودند: زمانی که روزه می ‏گیری، باید گوش و چشمت نیز از حرام و زشتی روزه بگیرد و مراء و بحث‏ های بی ‏نتیجه، و آزار دادن خدمتگذار را رها کن، و [در هنگام روزه ‏داری] باید وقار روزه را داشته باشی و نباید روزی را که روزه گرفته‏ ای، مانند روزی قرار دهی که روزه ‏دار نیستی. 

حقیقت روزه همان بندگی کامل نسبت به خداوند متعال است و مجموعه ‏ای است از مراقبت‏ ها و مواظبت ‏های فردی و اجتماعی و شاید به همین جهت است که قرآن کریم نتیجه روزه‏ داری را تقوا بیان می‏ کند، چه اینکه تقوا همان کمال بندگی نسبت به حق تعالی است. قرآن کریم می‏فرماید:

 

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ 5.

اى افرادى كه ايمان آورده‏ ايد! روزه بر شما نوشته شده، همان‏گونه كه بر كسانى كه قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهيزكار شويد.

 

در روایتی از امام صادق «علیه ‏السلام»، که به نظر می ‏رسد همان روایت قبل است ولی به صورت مبسوط نقل شده است، حقیقت روزه و حدود روزه کامل به این شکل بیان شده است:

بی ‏گمان روزه، تنها دست كشيدن از طعام و آشاميدنى نيست و براى آن شرطى است كه تنها با رعايت آن، روزه کامل می‏ گردد و آن شرط، سکوتی است که از تفکر درونی نشأت گرفته باشد ... پس هنگامى كه روزه گرفتید زبان خود را از دروغ نگه داريد و ديدگانتان را از ناروا فرو پوشيد، با يكديگر نزاع مكنيد و بر هم حسد مبريد و غيبت يكديگر را نكنيد و با هم بحث ‏های جدلی نکنید و دروغ نگویید و با همسر خود آمیزش نکنید، و با یکدیگر به اختلاف نپردازید و نسبت به هم خشمگين نشويد و دشنام و ناسزا مگویيد و القاب زشت بر يكديگر مگذاريد و با هم دشمنى و جنگ مكنيد و بر يكديگر ستم نورزيد و بی ‏خردى مكنيد و از هم دل گير مشويد. از ياد خدا و نماز غفلت مكنيد و ملازم سكوت و خاموشى و بردبارى، پايدارى و راستى و دورى از بدكاران باشید. و از سخن ناروا و دروغ و افتراء و دشمنى و گمان بد و غيبت و سخن چينى اجتناب ورزيد و چنان باشيد كه گویى قيامت و آخرت را در منظر خود و مرگ را در پيش روى داريد و چشم به راه تحقق وعده‏ هاى الهى باشيد و براى لقاء خداوند توشه برگيريد و بر شماست مراعات آرامش و وقار و خضوع و خشوع و چونان بنده‏ اى كه از كيفر مولايش می ‏هراسد براى خدا شكستگى پيشه كنيد در حالى كه از عقوبت او در هراس و اضطراب و به رحمت او اميدوار و مشتاقيد و بايد كه دل­ هايتان را از عيب ­ها پيراسته کنید و باطن ­هايتان از حيله‏ ها پاك باشد و جسم را از پليدي­ ها پاکیزه کنی و باید از غیر خدا بيزارى جویی و در روزه ‏ات ولایت خداوند را داشته باشی و بوسیله صمت و خاموشیِ برخواسته از تفکر دورنی، در همه جهات از هر آنچه که خداوند از آن نهی نموده است در آشکار و نهان [بر حذر باشی] و در برابر خداوند در آشکار و نهان همانگونه که حقش هست خاشع باشی و جانت را در روزه ‏داريت به پيشگاه خداوند تقديم بداری و دلت را براى او از هر چيز فارغ كرده و خود را بر آنچه خداوند فرمان داده و به انجام آن فراخوانده بگمارى. پس چون اين اعمال را به طور کامل انجام دهی حقيقت روزه را براى خداوند بجا آورده‏ای و آنچه را كه خداوند به آن امر فرموده بنا کرده ‏ای، اما اگر از اين اعمال كه برايت بيان داشتم بكاهى، به همان مقدار از فضل و ثواب روزه‏ات كاسته خواهد شد. به راستى روزه، تنها دست كشيدن از طعام و آشاميدنى نيست بلكه خداوند آن را مانعى در برابر رفتار و گفتارى كه روزه را باطل می ‏كند قرار داده است. چه كم‏اند روزه‏ داران و چه بسيارند کسانی که [فقط] گرسنگی می‏کشند6.

در بعضی از روایات غیر از اموری که از نظر فقهی موجب بطلان روزه می‏شود، مواردی را موجب افطار و یا از بین رفتن ثواب روزه دانسته ‏اند که بیان کننده مواردی هستند که روزه کامل و حقیقی را از بین می‏برند. در روایتی از امام باقر «علیه ­السلام» آمده است:

 

إِنَّ الْكَذِبَةَ لَتُفَطِّرُ الصَّائِمَ وَ النَّظْرَةَ بَعْدَ النَّظْرَةِ وَ الظُّلْمَ قَلِيلَهُ وَ كَثِيرَهُ 7.

یک دروغ، نگاه [حرام] بعد از نگاه اول، و ظلم کردن چه کم باشد و چه زیاد، موجب از بین رفتن روزه می‏ شود.

 

و یا در روایت دیگری درباره تأثیر غیبت بر روزه از پیامبر اعظم «صلی ­الله ­علیه ­وآله» اینگونه نقل شده است:

الصَّائِمُ فِي عِبَادَةٍ وَ إِنْ كَانَ عَلَى فِرَاشِهِ مَا لَمْ يَغْتَبْ مُسْلِماً8.

روزه‏ دار دائماً در حال عبادت است، حتی اگر [فقط] بر فرش خود نشسته باشد، [البته] مادامی که از مسلمانی غیبت نکرده باشد.

 

حال که تا اینجا به حقیقت روزه پی بردیم توجه به این مطلب خارج از لطف نیست؛ همانگونه که گذشت روزه هدیه‏ ای است از ناحیه خداوند کریم و مهربان و همچنین روزه مجموعه‏ ای از مواظبت‏ ها و مراقبت‏ ها است و خودداری از خوردن و آشامیدن تنها جزیی از این عطا و هدیه الهی است، حال آیا این نشانه لئامت و پستی انسان نیست که هدیه‏ ای از ناحیه کریم مطلق به او برسد و او تنها جزئی از آن هدیه را بردارد و باقی را پس زند؟ آیا این محروم ساختن خود از این مواهب بی شمار حقتعالی نیست؟ بزمی است با شکوه از ناحیه کریمی حکیم، گر گدا کاهل بود تقصیر صاحب خانه چیست؟!

 

آثار و فواید روزه

هدیه الهی بهترین هدیه ‏هاست و برکات متعدد و بی شماری بر آن بار می ‏شود. روزه نیز دارای جهات مختلفی است که هر کدام از آن‏ها می ‏تواند اشتیاق انسان را برای درک و کسب آن برانگیزاند. در ذیل با توجه به روایات برخی از آثار و فواید روزه را مطرح می‏کنیم:

1-رضایت و مغفرت خداوند

برای مؤمنین در انجام هر کاری مهمترین امر رضایت خداوند متعال است. روزه از جمله کارهایی است که اگر با نیتی صادق و کامل انجام گیرد، بدون شک رضایت الهی را در پی خواهد داشت. از پیامبر خدا «صلی­ الله ­علیه ­وآله» نقل شده است:

 

مَنْ صَامَ شَهْرَ رَمَضَانَ فَاجْتَنَبَ فِيهِ الْحَرَامَ وَ الْبُهْتَانَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَوْجَبَ لَهُ الْجِنَان9.

هر کس ماه رمضان را روزه بگیرد و در آن از عمل حرام و [خصوص] تهمت زدن به دیگران اجتناب کند، خداوند از او راضی شده و بهشت را برای او واجب می‏گرداند.

 

البته باید توجه داشت که انجام روزه کامل کاری است بس دشوار، ولی در عین حال آن قدر مغفرت و رحمت الهی را در پی دارد که باز هم انسان را برای کسب این فضائل مشتاق می‏ کند. به این گفتگوی جابر بن عبد الله انصاری با رسول خدا «صلی ­الله­ علیه­ وآله» توجه فرمایید:

 

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ «صلی ­الله ­علیه ­وآله» لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ يَا جَابِرُ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَنْ صَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَيْلِهِ وَ عَفَّ بَطْنَهُ وَ فَرْجَهُ وَ كَفَّ لِسَانَهُ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقَالَ جَابِرٌ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَحْسَنَ هَذَا الْحَدِيثَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا جَابِرُ وَ مَا أَشَدَّ هَذِهِ الشُّرُوطَ10.

پیامبر خدا «صلی­ الله ­علیه ­وآله» به جابر بن عبد الله انصاری فرمودند: ای جابر! این ماه رمضان است، هر کس روزش را روزه بگیرد و شبش را در حالی که ورد و ذکر می‏گوید بپادارد و عفّت شکم و شرمگاهش را حفظ کند و زبانش را نگه دارد، از گناهانش خارج می ‏شود همانگونه که از این ماه خارج می ‏شود، جابر گفت: ای پیامبر خدا! [این مطلب] چه گفتار نیکویی است! پیامبر خدا «صلی ­الله­ علیه ­وآله» فرمودند: ای جابر! این شرط‏ ها چه شرط ‏های دشواری است.

 

روزه در میان سایر اعمالِ خیر، ویژگی‏ هایی دارد که آن را ممتاز می ‏نماید. یکی از این ویژگی‏ ها، توجه ویژه خداوند متعال به فرد روزه دار است. خداوند روزه را اختصاصی خود می داند و پاداش آن را نیز مستقیماً به فرد روزه‏ دار می ‏رساند:

 

قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ وَ لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ حِينَ يُفْطِرُ وَ حِينَ يَلْقَى رَبَّهُ وَ الَّذِي نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ11.

پیامبر خدا «صلی­ الله ­علیه ­وآله» فرمودند: خداوند عزوجل فرمود: روزه برای من است و خود من پاداش آن را می‏پردازم و برای روزه دار دو [زمان] شادی وجود دارد، 1- زمانی که افطار می‏کند 2- زمانی که پروردگارش را ملاقات می‏کند. قسم به کسی که جان محمّد «صلی­ الله­ علیه ­وآله» به دست اوست، هر آینه بوی نامطبوع دهان روزه ‏دار، نزد خداوند از بوی مشک خوش‏تر است.

 

توجه خداوند متعال به فرد روزه ‏دار آن زمانی بیشتر می‏ شود که او به جهت روزه سختی بیشتری را متحمل می ‏شود. امام صادق «علیه‏ السلام» در این خصوص می‏ فرمایند:

 

مَنْ صَامَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْماً فِي شِدَّةِ الْحَرِّ فَأَصَابَهُ ظَمَأٌ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَكٍ يَمْسَحُونَ وَجْهَهُ وَ يُبَشِّرُونَهُ حَتَّى إِذَا أَفْطَرَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَا أَطْيَبَ رِيحَكَ وَ رَوْحَكَ مَلَائِكَتِي اشْهَدُوا أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُ12.

هر کس روزی را برای خداوند عزوجل در شدت گرما، روزه بگیرد و بر اثر آن دچار تشنگی بشود، خداوند هزار فرشته را مأمور او می‏ کند، این فرشتگان صورت این روزه ‏دار را نوازش می ‏کنند و دائماً به او بشارت می‏ دهند تا اینکه افطار کند، [چون افطار کند] خداوند عزوجل می ‏فرماید: بو و نسیم تو چقدر پاکیزه و خوش است!، ملائکه‏ من! شهادت دهید که همانا من او را بخشیدم.    

 

 

2- گرسنگی

انسان به جهت جهل خود، از حکمت بسیاری از امور در این دنیا غافل است و همین امر سبب می‏ شود که در تشخیص خیر از شر، دچار اشتباه شود. قرآن کریم در این خصوص می‏ فرماید:

 

عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ13.

چه بسا چيزى را خوش نداشته باشيد، حال آن كه خيرِ شما در آن است. و يا چيزى را دوست داشته باشيد، حال آنكه شرِّ شما در آن است. و خدا می ‏داند، و شما نمی ‏دانيد.

 

به طور طبیعی یکی از آثار روزه گرسنگی و تشنگی است و نباید این مسئله را به عنوان یک مشکل و معضل دید و دائماً به دنبال راه­ هایی خاص بود تا گرسنگی و تشنگی ناشی از روزه را برطرف کرد، چه اینکه قرار است ما بوسیله روزه به میزان مشخصی، مزه گرسنگی و تشنگی را بچشیم و این برای ما خیر است نه شر. در بعضی از روایات حکمت وجوب روزه همین امر دانسته شده است، در روایتی از امام رضا «علیه­ السلام» آمده است:

 

إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّوْمِ لِكَيْ يَعْرِفُوا أَلَمَ الْجُوعِ وَ الْعَطَش14.

همانا به روزه امر شده ‏اید تا رنج گرسنگی و تشنگی را بفهمید.

 

گرسنگی اگر در محدوده ‏ای که اسلام آن را تعریف می‏ کند، باشد و به صورت طبیعی ایجاد شود یکی از کلیدهای موفقیت برای رسیدن به کمالات است. به طور کل چیزی ارزش دارد که اولاً اختیاری بوده و با قصد و نیت انجام شود و از طرفی دیگر در آن نه افراط باشد و نه تفریط. روزه قالبی است که بر طبق آن می‏ توان به ریاضتی مشروع و گرسنگی ­ای مطلوب دست یافت، چه اینکه طبق آموزه‏ های اسلامی با خوردن طعام در غیر زمان روزه به خصوص سحر و عدم جواز اتصال روزه به روز بعد، جهت افراط در گرسنگی بسته می ‏شود و با رعایت عدم پرخوری و انجام فعالیت ‏های روزانه به طور طبیعی و تعطیل نکردن زندگی، جهت تفریط گرفته می ‏شود و از طرفی این گرسنگی رنجی است که خود انسان انتخاب کرده است و نه آنکه از روی نداشتن طعام مجبور به تحمل گرسنگی باشد. با توجه به این خصوصیات است که می‏توان از آثار متعدد ریاضت نفس و گرسنگی به نحو مطلوب و معقول استفاده برد. البته باید توجه نمود مراد از گرسنگی لزوماً ضعف و ناتوانی بر اثر غذا نخوردن نیست بلکه مراد از گرسنگیِ بر اثر روزه، برای مدت محدودی خالی نگه داشتن معده از غذاست که مخالف سیر بودن و پر بودن معده است.

در روایات آثار متعددی برای گرسنگی و سیر نبودن شمرده شده است که در ذیل به بعضی از آن‏ها اشاره می‏ کنیم:

 

الف)- آثار معنوی

 

•           علم و حکمت

 

یکی از آثار روزه رسیدن به علم و حکمت است. به نظر می‏رسد این علم هم دانش ‏های تحصیلی را شامل می ‏شود و هم معارفی که از ناحیه خداوند به قلوب انسان‏ های مؤمن تابانده می ‏شود، چه اینکه اولاً وقتی معده پر باشد جهاز بدن عمدتاً در حال تلاش برای هضم این غذا هستند و در نتیجه فکر و ذهن انسان به خوبی نمی ‏تواند فعالیت کند و در نتیجه انسان در زمانی که معده او خالی باشد قدرت فراگیری بالاتری دارد و ثانیاً معده پر، فرد را از خداوند دور می‏ سازد و در مقابل، گرسنگیِ همراه با ایمان، موجب نزدیکی انسان به خداوند می ‏شود و در نتیجه او برای کسب معارف الهی نزدیک تر می‏شود. خلاصه اینکه علم در گرسنگی است نه در پر بودن شکم، روایت ذیل به همین مطلب تصریح دارد:

 

أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَى دَاوُدَ «علی ‏نبینا ‏و‏آله ‏و‏علیه ‏السلام» يَا دَاوُدُ إِنِّي وَضَعْتُ خَمْسَةً فِي خَمْسَةٍ وَ النَّاسُ يَطْلُبُونَهَا فِي خَمْسَةٍ غَيْرِهَا فَلَا يَجِدُونَهَا وَضَعْتُ الْعِلْمَ فِي الْجُوعِ وَ الْجَهْدِ وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي الشِّبَعِ وَ الرَّاحَةِ فَلَا يَجِدُونَهُ وَضَعْتُ الْعِزَّ فِي طَاعَتِي وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي خِدْمَةِ السُّلْطَانِ فَلَا يَجِدُونَهُ وَ وَضَعْتُ الْغِنَى فِي الْقَنَاعَةِ وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي كَثْرَةِ الْمَالِ فَلَا يَجِدُونَهُ وَ وَضَعْتُ رِضَايَ فِي سَخَطِ النَّفْسِ وَ هُمْ يَطْلُبُونَهُ فِي رِضَا النَّفْسِ فَلَا يَجِدُونَهُ وَ وَضَعْتُ الرَّاحَةَ فِي الْجَنَّةِ وَ هُمْ يَطْلُبُونَهَا فِي الدُّنْيَا فَلَا يَجِدُونَهَا15.

خداوند متعال به حضرت داود «علی ‏نبینا‏ و‏آله‏ و‏علیه ‏السلام» وحی نمود: ای داود! من پنج چیز را در پنج چیز قرار دادم و (لکن) مردم در پنج دیگر به دنبال آن‏ها می‏ گردند و آن‏ها را نمی ‏یابند، 1- علم را در گرسنگی و تلاش قرار دادم و حال آنکه مردم در سیری و راحتی به دنبال آن می‏ گردند و آن را نمی ‏یابند، 2- عزت را در اطاعت از خود قرار دادم و مردم در خدمت کردن به پادشاهان آن را می‏ جویند و آن را نمی ‏یابند، 3- بی‏ نیازی را در قناعت قرار دادم و مردم در مال زیاد دنبال آن هستند و آن را نمی ‏یابند، 4- رضایت خود را در خشم نفس قرار دادم و مردم در رضایت نفس آن را طلب می‏ کنند و آن را نمی ‏یابند، 5- و راحتی را در بهشت قرار دادم ولی مردم در دنیا دنبال آن می‏ گردند و آن را نمی ‏یابند.

 

همچنین در حدیث شریف معراج در خصوص رابطه حکمت و گرسنگی این چنین آمده است:

 

يَا رَبِّ مَا مِيرَاثُ الْجُوعِ قَالَ الحِكْمَةُ ...16.

پیامبر خدا «صلی­ الله­ علیه ­وآله» به خداوند متعال عرضه داشتند: اثر گرسنگی چیست؟ خداوند متعال فرمود: حکمت ... .

 

از روایت ذیل به خوبی می ‏توان فهمید که راه کسب معارف الهی و علوم الهامی، گرسنگی دادن به خود است. البته گرسنگی دادن مشروع و در دایره شرع مقدس اسلام. در این حدیث قدسی خداوند متعال به پیامبر اسلام «صلی­ الله ­علیه­ وآله» می ‏فرماید:

 

يَا أَحْمَدُ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا أَجَاعَ بَطْنَهُ وَ حَفِظَ لِسَانَهُ عَلَّمْتُهُ الحِكْمَةَ وَ إِنْ كَانَ كَافِراً تَكُونُ حِكْمَتُهُ حُجَّةً عَلَيْهِ وَ وَبَالًا وَ إِنْ كَانَ مُؤْمِناً تَكُونُ حِكْمَتُهُ لَهُ نُوراً وَ بُرْهَاناً وَ شِفَاءً وَ رَحْمَةً فَيَعْلَمُ مَا لَمْ يَكُنْ يَعْلَمُ وَ يُبْصِرُ مَا لَمْ يَكُنْ يُبْصِرُ فَأَوَّلُ مَا أُبَصِّرُهُ عُيُوبُ نَفْسِهِ حَتَّى يَشْتَغِلَ عَنْ عُيُوبِ غَيْرِهِ وَ أُبَصِّرُهُ دَقَائِقَ الْعِلْمِ حَتَّى لَا يَدْخُلَ عَلَيْهِ الشَّيْطَان‏17.

خداوند متعال به پیامبر اعظم «صلی ­الله­ علیه ­وآله» فرمود: ای احمد! بنده اگر به شکمش گرسنگی دهد و زبانش را حفظ کند به او حکمت می‏ آموزم. اگر او کافر باشد حکمتش حجت بر ضد او خواهد بود و باری است بر او و اگر مؤمن باشد حکمتش برای او نور و برهان و شفاء و رحمت خواهد بود، پس آنچه را که نمی ‏دانسته خواهد دانست و می ‏بیند آنچه را که نمی‏ دیده است، اولین چیزی که به او می ‏نمایانم عیب­ های خودش هست تا اینکه مشغول به عیوب دیگران نشود و ظرافت‏ های آگاهی را به او نشان می‏ دهم تا اینکه شیطان بر او داخل نشود.

 

 

•           تقرب به خداوند

 

در ادامه بحث علم و معرفت، مسئله تقرب خواهد بود. حالت گرسنگی حالت نیازمندی است، حالت فقر است و انسان به درستی می تواند معنای «يا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ وَ اللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَميدُ18 اى مردم شما (همگى) نيازمند به خدایيد، تنها خداوند است كه بی ‏نياز و شايسته هر گونه حمد و ستايش است!» درک کند و به مقام قرب الهی برسد. در این حدیث قدسی رابطه گرسنگی و تقرّب به خداوند متعال به خوبی بیان شده است:

 

يَا رَبِّ مَا مِيرَاثُ الْجُوعِ قَالَ ... وَ التَّقَرُّبُ إِلَيَّ ... يَا أَحْمَدُ هَلْ تَدْرِي بِأَيِّ وَقْتٍ يَتَقَرَّبُ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ قَالَ لَا يَا رَبِّ قَالَ إِذَا كَانَ جَائِعاً أَوْ سَاجِداً19.

پیامبر خدا «صلی ­الله ­علیه­ وآله» به خداوند متعال عرضه داشتند: اثر گرسنگی چیست؟ خداوند متعال فرمود: ... و تقرب به سوی من ... ای احمد! آیا می‏دانی در کدام وقت بنده به خدا نزدیک می‏شود؟ پیامبر «صلی­ الله­ علیه ­وآله» فرمودند: پروردگارا، خیر! خداوند فرمود: زمانی که یا گرسنه باشد و یا در حال سجده.

 

باید دانست که همانگونه که خالی بودن شکم مایه قرب الهی است، پر بودن شکم مایه دور شدن از اوست و حال بندگی را از انسان می گیرد. در این زمینه در حدیثی از امام صادق «علیه­ السلام» آمده است:

 

إِنَّ الْبَطْنَ لَيَطْغَى مِنْ أَكْلِهِ وَ أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ إِذَا خَفَّ بَطْنُهُ وَ أَبْغَضُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا امْتَلَأَ بَطْنُهُ20.

همانا شکم در خوردنش طغیان می‏ کند، و نزدیک‏ترین حالتی که بنده نسبت به خداوند جلّ و عزّ دارد زمانی است که شکمش سبک باشد و مبغوض ­ترین حالت بنده نسبت به پرورگار زمانی است که شکمش پر باشد.

 

 

•           ایجاد حال عبادت و مناجات

 

قرب الهی، اشتیاق به عبادت را در انسان زنده می‏ کند و عبادت و ذکر موجب قرب بیشتر می‏ شود. انسان نیاز دارد تا در برابر عظمت الهی، حقارت و ذلت خود را حس کند و آن را فراموش نکند، گرسنگی، به شرطی که در چهارچوب شرع باشد، یکی از بهترین راه‏ هایی است که انسان می‏تواند آن عظمت و این ذلت را به خود یادآوری کند. امام رضا «علیه­ السلام» در بیان علت وجوب روزه می ‏فرمایند:

 

إِنَّمَا أُمِرُوا بِالصَّوْمِ ... وَ لِيَكُونَ الصَّائِمُ خَاشِعاً ذَلِيلًا مُسْتَكِيناً مَأْجُوراً مُحْتَسِباً عَارِفاً صَابِراً عَلَى مَا أَصَابَهُ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ فَيَسْتَوْجِبَ الثَّوَابَ21.

همانا به روزه امر شده‏ اید ... و همچنین برای اینکه روزه دار [به درگاه خداوند متعال] خاشع و ذلیل و درمانده و دارای اجر شود و کارش را به حساب خداوند بگذارد و عارف شود و در برابر رنج‏های گرسنگی و تشنگی دارای استقامت گردد و به همین جهت مستحقق ثواب گردد.

 

شکم پر حال عبادت و ذکر را از انسان می ‏گیرد و این، راه نفوذی است برای شیطان تا انسان را از عبادت و ذکر جدا ساخته و پرده غفلت را بر دل و فکر او بیفکند و آرام آرام او را به مسیری غیر از مسیر خداوند متعال سوق دهد. به همین جهت است که انسان ‏های صالح سعی دارند که از سیر غذا خوردن بپرهیزند و تنها به اندازه ‏ای غذا بخورند که بواسطه آن توان و قدرت بر طاعت و عبادت الهی را بدست آورند. در رابطه با این مطلب توجه به این گفتگوی حضرت یحیی بن زکریا «علی‏ نبینا ‏و‏آله ‏و‏علیهما‏السلام» و شیطان، مفید است: 

 

ظَهَرَ إِبْلِيسُ لِيَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا «علی ‏نبینا ‏و‏آله ‏و‏علیهما‏السلام» وَ إِذَا عَلَيْهِ مَعَالِيقُ مِنْ كُلِّ شَيْ‏ءٍ فَقَالَ لَهُ يَحْيَى مَا هَذِهِ الْمَعَالِيقُ يَا إِبْلِيسُ فَقَالَ هَذِهِ الشَّهَوَاتُ الَّتِي أَصَبْتُهَا مِنِ ابْنِ آدَمَ قَالَ فَهَلْ لِي مِنْهَا شَيْ‏ءٌ قَالَ رُبَّمَا شَبِعْتَ فَثَقَّلْتُكَ عَنِ الصَّلَاةِ وَ الذِّكْرِ قَالَ يَحْيَى لِلَّهِ عَلَيَّ أَنْ لَا أَمْلَأَ بَطْنِي مِنْ طَعَامٍ أَبَداً فَقَالَ إِبْلِيسُ لِلَّهِ عَلَيَّ أَنْ لَا أَنْصَحَ مُسْلِماً أَبَداً ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) يَا حَفْصُ لِلَّهِ عَلَى جَعْفَرٍ وَ آلِ جَعْفَرٍ أَنْ لَا يَمْلَئُوا بُطُونَهُمْ مِنْ طَعَامٍ أَبَداً وَ لِلَّهِ عَلَى جَعْفَرٍ وَ آلِ جَعْفَرٍ أَنْ لَا يَعْمَلُوا لِلدُّنْيَا أَبَداً22.

امام صادق «علیه ‏السلام» فرمودند: ابلیس برای حضرت یحیی بن زکریا «علی ‏نبینا‏ و‏آله‏ و‏علیهما‏السلام» ظاهر شد در حالی که بر او از هر چیزی آویزه ‏هایی بود، حضرت یحیی «علی ‏نبینا‏ و‏آله‏ و‏علیه‏ السلام» از او پرسید: ای ابلیس این آویزه ‏ها چیست؟ ابلیس گفت: این‏ها شهوات گوناگونی است که انسان‏ها را بوسیله آن‏ها گرفتار می‏ کنم؛ حضرت یحیی «علی ‏نبینا‏ و‏آله‏ و‏علیه‏ السلام» فرمودند: آیا از این امور چیزی برای من نیز هست؟ ابلیس گفت: تو بسا سیر می‏خوری و من [از همین راه] تو را برای نماز و ذکر سنگین می‏کنم، حضرت یحیی «علی ‏نبینا‏ و‏آله ‏و‏علیه ‏السلام» [صیغه نذر را خوانند و این چنین نذر کردند:] برای خداست بر گردن من، اینکه هرگز شکمم را از غذا پر نکنم، ابلیس نیز گفت: برای خداست بر گردن من که هرگز برای مسلمی خیرخواهی نکنم. سپس امام صادق «علیه ‏السلام» فرمودند: ای حفص! برای خداست بر گردن جعفر و خاندان جعفر که هرگز شکم­ هایشان را از غذا پر نکنند و برای خداست بر گردن جعفر و خاندان جعفر که هرگز برای دنیا کار نکنند.

 

بنابر روایات، انسان مؤمن به جهت توجه به امر آخرت و دیدن عیوب خویش و تفکر نسبت به زندگی جاویدان، در قلبش دچار حزن است «الْمُؤْمِنُ ... بِشْرُهُ فِي وَجْهِهِ وَ حُزْنُهُ فِي قَلْبِه‏23 مؤمن شادیش در صورتش و حزنش در قلبش می باشد».

این چنین حزنی نه تنها نکوهیده نیست بلکه مورد سفارش و تحسین قرار گرفته است.

 

أَوْحَى اللَّهُ إِلَى عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ «عليهماالسلام» يَا عِيسَى هَبْ لِي مِنْ عَيْنَيْكَ الدُّمُوعَ وَ مِنْ قَلْبِكَ الْخُشُوعَ وَ اكْحَلْ عَيْنَكَ بِمِيلِ الْحُزْنِ إِذَا ضَحِكَ الْبَطَّالُونَ.

نظرات شما عزیزان: